Apoloji sözcüğü, Eflatun’a kadar uzanan kadim bir geçmişe sahip. Eski Yunanca “ Birisinin lehine söylem” anlamına geliyor. Genelde övgü, savunma, özür dileme gibi anlamları da içeriyor. Bizim kullandığımız anlamıyla da, “aklı başkasına emanet etme, sorgusuz alkış tutma, kulak kirliliğiyle hüküm verme, kendi yankı odasının dışına çıkamama, birisine inanma kolaycılığını düşünmeye yeğleme” gibi insanları erdemden uzaklaştıran davranışları tanımlıyor.

Apolojiyi, güçlü olanının kendinle aşırı meşgul olmasının yarattığı boşlukları doldurarak kazanç sağlama kolaycılığı olarak da tanımlayabiliriz. Bizim dilimizde dalkavukluk teriminin apolojiye yakın anlamları olduğunu söyleyebiliriz.

İstanbul Sözleşmesi tartışmalarından ne gibi sonuçlar yaratacağımızı zaman gösterecek, ama tartışmaların ürettiği çok önemli bir sonuca dikkatlerinizi çekmek istiyorum : Cephelere bölünmüş, önyargı çerçeveli, ezber donanımlı, münazara- odaklı verimsiz tartışmalar yerine; bireyin, toplulukların ve toplumların uzun dönemli geleceklerini güven altına alacak, kendini yeniden üretmesini besleyecek alanlara odaklanıldı; belgeye, bilgiye ve gerekçeye dayalı düzeyli örnekler oluşturdu.

İstanbul Sözleşmesi tartışmalarını verimli kılan etkenlerden biri “bölünmüşlükten” uzak olmasıydı. Tartışmalarda yerleşik doğruların tutsaklığı yoktu. Ezbere dayalı “muhafazakar”, “dindar”, “devrimci”, “Osmanlıcı”, “Cumhuriyetçi”, “laik”, “şeriatçı” gibi içi pek de doldurulmamış kavramlarının çevresinde sürdürülmedi. “Kendi bildiklerini mutlak doğru” sanmanın yarattığı “bağnazlıklara” odaklı tartışmalar yapılmadı. Sözleşmenin aile kurumu, inanç özgürlüğü ve toplumun kendini gerçekleştirmesini nasıl etkileyebileceği sorgulandı.

Tartışmanın odağına, temel kurumlarının işleyişi yerleşince, birbirinden farklı gibi gözüken ezberci bakış açılarının ne kadar boş olduğu anlaşıldı.

Bizim kuşak, Demokrat Parti’nin 1950’lerden sonra radyolarda durmadan yurttaşları bölen “ Vatan Cephesi” ayrıştırmasını unutmamıştır. Daha sonra 1970’li yılların ortalarındaki “Milliyetçi Cephe” ayrıştırması, en azından benim yakından bildiğim, önemli öğretmen yetiştirme kurumları olan Eğitim Enstitüleri’ni yok edilmesine kadar uzanmıştır. Daha da önemlisi, öğretmenlerimiz, çocukların ve velilerin gözünde birer “rasyonel otorite” olmaktan çıkarılmış, itibarsızlaştırılmıştır. Bugün de, toplumu cephelere ayırarak taraftar konsolide etmeye çalışanların, Şevket Süreyya Aydemir’in YÖN Dergisi’nde yayınlanan “Tribün Politikalarını” anlatan yazısını özenle okumalarını öneririm. Görüntüde kutsal bir öze sahip olduğu sanılan, uluorta bilinçsizce kullanılan bazı içi boş kavramların biriken etkilerinin, zaman içinde toplumu bölen, yaratıcı düşünceyi baskı ve korkuyla çürüten olumsuz sonuçlarını kavramak isteyenler belge niteliği kazanan söz konusu yazıya dönmeli.

Tartışırken,ağzımızdan çıkan sözün etkisinin neler olabileceğini iyi hesaplamalıyız. Sözün kullanıldığı zamanın, zeminin ve ortamın uygunluğunu iyi hesaplamalıyız. Daha da önemlisi, bugün söylediğimiz sözlerin, orta ve uzun dönemde topluma ne gibi etkiler yapabileceğini de düşünmeliyiz. Bu üç ilkeye uyduğumuz zaman apoloji bataklığına sürüklenmez, iyi niyetli cehaletle art niyetli ihanetin bizi sürüklediği olumsuzluklardan uzaklaşırız.

Kendimizi ve toplumumuzu apolojinin tuzaklarından kurtarırsak, ülkemizin potansiyellerini daha iyi değerlendirebiliriz. İstanbul Sözleşmesi tartışmaları somut bir örnek: Apolojik tutsaklıktan uzak tartışmalar yaptığımızda, zihni modellerimizin farklı varsayımlarına odaklı sorgulamalar öne çıkıyor. Kolaycı yargılamalar yerine, belge, bilgi ve gerekçe odaklı sorgulamalar yapılıyor.

Apoloji salgınını, en az koronavirüs salgını kadar tehlikeli buluyorum. Korona virüs canımızı tehdit ediyor; apolojik tutum ise aklımızı tutsak ediyor. Apoloji, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin tersine çevrilmesi, sağlık altyapımızın yeterli hale getirilmesi, gıda arzının güven altına alınması, istihdam sorunun çözülmesi gibi temel sorumlarımızda ayaklarımıza vurulmuş prangadır. Hep birlikte apolojik tutumları minimize edecek anlayış düzeyine erişemezsek, kalkınma yarışını da kazanamayız.