2024 Nobel Ekonomi Ödülü, ulusların refah toplumlarına dönüşmesi üzerine çalışmaları olan Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’a verilmiştir. Üç ekonomist, ulusların zenginleşmesi konusunda, coğrafi ve ekonomik açıdan farklı özelliklere sahip ülkeleri karşılaştırarak kurumların yapısının bu süreçte belirleyici faktör olduğuna ilişkin sonuçlara ulaşmışlardır. 2023 Nobel Ekonomi Ödülü'nü geçen yıl, kadınların iş gücündeki yerine ilişkin çalışmalarından dolayı Harvard Üniversitesi’nde görevli Amerikalı profesör Claudia Goldin kazanmıştı.
Orhan Pamuk, 2006 yılında Nobel Edebiyat ödülünü kazanan ilk Türk olmuştur. Eserlerinde kültürlerin iç içe geçişi ve kişilerin bu çatışmalar içindeki konumunu derinlemesine ele almasıyla dikkat çeken Pamuk, İstanbul'u merkez alan romanlarıyla tanınmaktadır. Nobel Jürisi, Pamuk’un “kendi kentinin melankolik ruhunu araştırarak, kültürlerin çatışmaları ve iç içe geçmesine dair yeni semboller bulduğunu” belirtmiştir.
Bir diğer Türk Prof. Dr. Aziz Sancar, 2015 yılında hücrelerin DNA onarım mekanizmasını açıklayan çalışmaları sebebiyle Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır. Sancar, 1946 yılında Mardin'in Savur ilçesinde doğan, doktor, akademisyen, biyokimyager ve moleküler biyologdur. Sancar’ın araştırmaları, hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve bu sürecin genetik bilginin korunmasındaki önemini haritalandırmıştır. Sancar'ın bilimsel başarısı, DNA onarımı alanında yapılan çalışmaların önünü açmış ve kansere karşı mücadelede önemli adımlar atılmasına katkı sağlamıştır.
Ekonomi Ödülü Komitesi’nin Başkanı Jakob Svensson, "Ülkeler arasındaki gelir uçurumunu kapatmak günümüzün en büyük zorluklarından biri. Simon Johnson, James A. Robinson ve Daron Acemoğlu, çığır açıcı araştırmaları sayesinde ülkelerin neden başarılı olup neden olamadıkları konusunu daha iyi anlıyoruz" demiştir.
“Nobel Prize in economics awarded to trio for explaining why some nations are rich and others poor”
Nobel Komitesi tarafından yapılan açıklamada, "Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar ve nüfusunu kötüye kullanan kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor" denilmiştir. Üç isim, “Kurumlar nasıl oluştu ve refahı nasıl etkiledi” konusundaki çalışmalarından dolayı ödül almıştır: “Nobel Prize in economics awarded to trio for explaining why some nations are rich and others poor
Acemoğlu, 1993 yılından bu yana Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) görev yapmış, 2000 yılında profesör olmuştur. Acemoğlu’nun, siyasal ekonomi, ekonomik kalkınma, ekonomik büyüme, gelir ve ücret dengesi eşitsizliği, çalışma ekonomisi, ekonomi teorisi, beşeri sermaye ve eğitim konularında çalışmaları vardır.
Acemoğlu, akademik dünyada değil, aynı zamanda geniş kitleler üzerinde de etki oluşturan isimdir. 2005 yılında John Bates Clark Madalyası ile onurlandırılan Acemoğlu, 2007'de John von Neumann Ödülü ve 2012’de Erwin Plein Nemmers Ekonomi Ödülü’nün de sahibidir.
Acemoğlu, 1967 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. İlkokul eğitimini İstanbul Kadıköy’deki Aramyan Uncuyan Ermeni İlkokulu’nda tamamlamış, 1986’da Galatasaray Lisesi'nden mezun olduktan sonra yükseköğrenim için İngiltere’nin York Üniversitesi’nde görev yapmıştır. Daha sonra London School of Economics’te öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlamış, 2000 yılında profesör olmuştur. 1993 yılından bu yana Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) bünyesinde akademik kariyerine devam eden Acemoğlu, ekonomik kalkınma ve eşitsizlik gibi konular üzerinde çalışmalar yapmaktadır.
Akademinin Ekonomi Ödülü Komitesi’nin Başkanı Jakob Svensson, "Ülkeler arasındaki gelir uçurumunu kapatmak günümüzün en büyük zorluklarından biri. Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'un çığır açıcı araştırmaları sayesinde ülkelerin neden başarılı olup olamadıklarını daha iyi anlıyoruz" açıklamasında bulunmuştur. Nobel komitesi tarafından yapılan açıklama önemlidir: "Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar ve nüfusunu kötüye kullanan kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor."
Acemoğlu, 11 milyon İsveç kronu (1 milyon dolar) tutarındaki ödülü, Simon Johnson ve James Robinson paylaşacaktır. Nobel Komitesi üçlüyü, "hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumların ve nüfusu sömüren kurumların neden büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmadığını" açıkladıkları için ödüle uygun görmüştür. Komite, ekonomistlerin çalışmalarına atıfta bulunarak, "Avrupalılar dünyanın büyük bir bölümünü kolonileştirdiğinde, bu toplumlardaki kurumlar değişti. Ödül sahipleri, ülkelerin refahındaki farklılıkların bir açıklamasının sömürgeleştirme sırasında ortaya çıkan toplumsal kurumlar olduğunu gösterdi açıklamasında bulunmuştur.
Günümüze kadar 82 ülkeden çok sayıda kişi Nobel ödülü kazanmıştır. Türkiye 3 Nobel ödülüyle Nobel liginde 31’nci sırayı; Beyaz Rusya, Hırvatistan, Litvanya, Meksika ve Yeni Zelanda ile paylaşmıştır. Dağılmadan önce eski Yugoslavya vatandaşları da 3 Nobel ödülünün sahibi olmuştu. Nobel ödülü alan 82 ülke aşağıdadır.
ABD: 420, Birleşik Krallık: 141, Almanya: 115, Fransa: 76, İsveç: 34, Japonya: 31, Rusya/Sovyetler Birliği: 30, Kanada: 28, İsviçre: 25, Avusturya: 25, Hollanda: 22, İtalya: 21, Polonya: 19, Macaristan: 18, Avustralya: 14, Danimarka: 14, Norveç: 14, İsrail: 13, Belçika: 11, İrlanda: 11, Güney Afrika: 11, Hindistan: 10, Çin: 8, İspanya: 8, Çek Cumhuriyeti: 6, Arjantin: 5, Finlandiya: 5, Mısır: 4, Romanya: 4, Ukrayna: 4, Türkiye: 3 (31’nci sırada), Beyaz Rusya: 3, Hırvatistan: 3, Litvanya: 3, Meksika: 3, Yeni Zelanda: 3, Yugoslavya (eski): 3, Bosna-Hersek: 2, Şili: 2, Kolombiya: 2, Güney Kıbrıs: 2, Doğu Timor: 2, Yunanistan: 2, Guatemala: 2, Liberya: 2, Lüksemburg: 2, Portekiz: 2, Saint Lucia: 2, Tunus: 2, İran: 2, Pakistan: 2, Cezayir: 2, Güney Kore: 2, Bangladeş: 1, Brezilya: 1, Bulgaristan: 1, Kosta Rika: 1, Kongo Demokratik Cumhuriyeti: 1, Etiyopya: 1, Faroe Adaları: 1, Gana: 1, Hong Kong: 1, İzlanda: 1, Irak: 1, Kenya: 1, Ermenistan: 1, Letonya: 1 Lübnan: 1, Kuzey Makedonya: 1, Fas: 1, Myanmar: 1, Nijerya: , Filistin: 1, Peru: 1, Filipinler: 1, Slovenya: 1, Tanzanya: 1, Tibet: 1, Trinidad ve Tobago: 1, Venezuela: 1, Vietnam: 1.Yemen: 1.
Hukukun üstünlüğünü ve mülkiyet haklarını koruyan "kapsayıcı kurumlar" geliştiren ülkeler refaha kavuşurken, ödül alan kişilerin deyimiyle "sömürücü kurumlar" geliştirenler zamanla zenginleşirken, diğerleri sürekli olarak düşük ekonomik büyüme yaşamıştır. Benim de SBF’den hocam olan Prof. Dr. Tuncer Bulutay (07.12.2021) yaşamının son yıllarındaki konuşmalarında sözü Daron Acemoğlu'na getirir, "Arkadaşlar, Acemoğlu, gelecekte Nobel ekonomi ödülünü alacak ilk Türk olacak." derdi. Acemoğlu'nu kutlarken, Tuncer Hoca'yı da bu kapsamda anmak istedim.
