Ülke ekonomisine büyük zararlar ve sorunlar getiren enflasyonist dönemler, milli paradaki aşınmalar nedeniyle, o ülkenin hem ulusal ekonomik kayıtlarını, hem de işletmelerin parasal kayıtlarını anlamsızlaştırmaktadır.
Enflasyonun İşletme Kayıtlarına Etkileri
Özellikle geçmiş yıllarda faaliyete başlayan bir işletmenin varlıklarına ilişkin kayıtlar, enflasyon nedeniyle gerçek durumunu yansıtmamaktadır. Örneğin, yıllar öncesinde satın alınan ve kayıtlarda, alındığı tarihteki TL değeri ile yer alan makinaların, binaların, taşıtların değeri bu varlıkların güncel değerinin katbekat altındadır.
İşletme varlıklarında düşük değerlerle yer alan bu varlıkların satışının söz konusu olduğu durumlarda, güncel kıymetleri ile yapılan satışlar nedeniyle işletmeler gerçekte olmayan, büyük karlar elde etmiş olmakta ve haksız yere bu karların vergisini ödemek durumunda kalmaktadırlar.
İşletmelerde Enflasyon Düzeltmesi Uygulamaları
Enflasyon düzeltmesi en kısa ve öz olarak, enflasyonun işletme varlıklarında ve özkaynaklarında yarattığı aşınmayı gidermek ve kayıtsal değerlerini güncel değere yaklaştırmak için yapılan düzeltme kayıtları olarak tanımlanabilir.
Yapılan bu düzeltme kayıtları yine en basit ifadeyle; işletme varlıklarının ve özkaynaklarının, belirlenen bir takım katsayılar ile çarpılması sonucu bulunan değerlerin, işletme kayıtlarına alınması olarak tanımlanabilir.
Bu düzeltmeler sonucu; işletmenin bina, arsa, arazi, makine, taşıt, demirbaş gibi varlıklarının cari değerlerle kayıtlarda yer alması sağlanırken; kasa, banka hesabındaki paralar, alacaklar hesabı gibi varlık kalemleri, yukarıdaki gibi bir katsayı ile çarpılarak düzeltmeye tabi tutulmazlar. Çünkü kasa veya bankalarındaki TL değerleri bir katsayı ile çarpılarak kıymetleri artmaz. Kasa veya bankadaki mevcut değerler, tutar olarak hep aynıdır.
İşlemenin döviz hesapları ve döviz alacakları da enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz, çünkü bunlar belirli dönemlerde kur değerleri esas alınarak kayıtlarda güncel değerleriyle yer alırlar.
Bu arada; işletmelerin varlık değerlerinin yanında özaynakları da enflasyon düzeltmesine tabi tutularak güncel değerine taşınmaktadır. Örneğin yıllar önce işletme ortakları tarafından işletmeye konulan sermaye ödemeleri, yukarıdaki gibi katsayılarla çarpılarak, kayıtlarda güncel değerleriyle yer alması sağlanmaktadır.
Enflasyon Düzeltmelerinde Kar Oluşumu
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, Vergi Usul Kanunu’ nda yer almakta olup, adı geçen Kanun gereğince fiyat artışlarının belli seviyelerde bulunması durumunda, enflasyon düzeltmesi yapılması zorunlu kılınmış ve düzeltme sonrası kar oluşması halinde, düzeltmeden oluşan bu karın vergi matrahına ilavesi istenmiştir.
Düzeltmeye tabi tutulan bilanço, bir denge üzerine kurulu olup, aynı bir teraziye benzetilebilir. Enflasyon düzeltmesi sonucunda özkaynak kalemlerindeki değer artışları, varlık kalemlerindeki değer artışlarından fazla olursa enflasyon düzeltme zararı oluşacağı gibi, tersi durumda ise terazide dengenin oluşması için enflasyon düzeltme fark tutarının, kar olarak terazinin diğer kefesine konulması gerekmektedir.
2004 ve 2023 Yılı Enflasyon Düzeltmeleri
İşletmelerin ilk enflasyon düzeltmesi uygulaması 2004 yılı bilançoları için gerçekleştirilmiş ve Kanuna ilave edilen bir geçici madde (geçici 25) ile düzeltme sonrası oluşan karlar vergiden istisna edilmiştir.
İkinci kez yapılan enflasyon düzeltmesi işlemleri 2023 yılı bilançoları için gerçekleştirilmiş ve Kanuna eklenen bir başka geçici madde (geçici 33) ile düzeltme sonrası oluşan karlar yine vergiden istisna edilmiştir.
2024 Yılı Geçici Vergi Dönemlerinde Yapılan Enflasyon Düzeltmeleri
Enflasyon düzeltme hükümlerini düzenleyen Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298/A maddesinde belirlenen şartların 2024 yılında da devam etmesi nedeniyle ve yine aynı maddede yer alan düzeltmenin geçici vergi dönemlerinde yapılacağı hükmü gereğince, düzeltmelerin 2024 yılı geçici vergi dönemlerinde de geçekleştirilmesi gerekmektedir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Kanunun, geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yaptırıp yaptırmama konusunda verdiği yetkiyi kullanarak birinci geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yaptırmamıştır.
Bakanlık, Kanundan gelen yetkisini ikinci geçici vergi döneminde önce kullanmamış, daha sonra bir Tebliğle kullanarak ikinci ve üçüncü geçici vergi dönemlerinde brüt satış tutarları 50.000.000 TL’ nin altındaki mükellefler için enflasyon düzeltmesi yapmamalarının uygun bulunduğu belirtilmiştir.
2024 Yılı İkinci Geçici Vergi Döneminde Enflasyon Düzeltme Karmaşası
Hazine ve Maliye Bakanlığının 2024 yılı ikinci vergi döneminde;
- Önce enflasyon düzeltmesi yapılmasını istemesi,
- Sonra brüt satış tutarı 50.000.000 liranın altındaki mükellefler için uygulama istisnası getirmesi ve bu istisnayı beyanname verme süresinin başında açıklamaması
- Üstüne üstelik Bakanlık bu istisnayı açıklarken; Tebliğden önce enflasyon düzeltmesi yapıp beyannamesini veren mükelleflerin, düzeltme kayıtlarını iptal ettirip, beyannamelerin düzeltilmesini istemesi,
mükellefler ve mali müşavirler nezdinde tam bir kargaşa yaratmıştır.
Enflasyon Düzeltmesi Uygulamasıyla İlgili Değerlendirmelerimiz
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, işletme kayıtlarının işletmenin gerçek durumuna getirilmesi anlamında son derece faydalı ve zorunludur. Ancak, yanlış ekonomik politikalar nedeniyle enflasyondan doğrudan sorumlu olan Devletin/Hükümetlerin sorumlu olduğu gerçeğinden hareketle, mükelleflerin düzeltmeler sonrası oluşan karların vergilerini ödemeleri son derece adaletsiz bir uygulamadır.
Bu adaletsiz uygulamaya son vermek son derece basit olup, Kanunun düzeltme farklarının işletmenin kar hesabına alınmasına yönelik hükmünün, yapılacak bir kanuni değişiklikle iptal edilmesi mümkündür.
Diğer taraftan, Maliye Bakanlığı 2024 ikinci geçici vergi beyannamelerini, (brüt satış tutarı 50.000.000 liranın altında olup istisna getirilen) enflasyon düzeltmesi yaparak veren mükellefler için kabul etmiş olsa ve düzeltme yapmasını istemese, yukarıdaki karmaşa da oluşmazdı.
