Bu bölge, M.Ö. 3000'lere kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Kızılırmak ile Filyos Irmağı arasında yer alan Safranbolu, Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Helenistik Krallıklar, Romalılar, Selçuklular, Çabanoğulları, Candaroğulları ve Osmanlı İmparatorluğu gibi birçok uygarlığın egemenliği altına girmiştir. Safranbolu Kalesi'nin bugünkü Kent Tarihi Müzesi olarak kullanılan alanı, Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan'ın oğlu Melik Muhiddin Mesut tarafından 1196 yılında fethedilmiştir.
Safranbolu, tarih boyunca Bizanslılar, Türk beylikleri ve Osmanlılar gibi çeşitli güçler arasında el değiştirmiştir. Bu süreci izleyebildiğimiz en eski kaynaklar arşiv belgeleri ve seyyahların notlarıdır. Örneğin, ünlü gezgin İbn-i Batuta'nın 1332 yılında Safranbolu'da kaledeki misafirlik ve dinlediği Kur'an-ı Kerim dinletisi gibi detayları gezi notlarında bulunmaktadır. Ayrıca, Candaroğlu Süleyman Paşa'nın Safranbolu'yu fethi sırasında kasabaya kazandırdığı hamam, medrese, cami gibi dini ve sivil yapılar da günümüze kadar ulaşmıştır.
Osmanlılar, Safranbolu'yu muhtemelen 1354 yılında Osman Bey'in oğlu Şehzade Gazi Süleyman Paşa tarafından ele geçirdi. 1423 yılında Osmanlı Sultanı II. Murad döneminde Safranbolu'nun kesin olarak Osmanlı egemenliği altına girdiği ve Bolu sancağına bağlandığı bilinmektedir.
Safranbolu'nun eski adı
Safranbolu, Osmanlı döneminde "Medine-i Taraklı Borlu" (bugünkü tarihi Safranbolu) ve "Yörükan-ı Taraklı Borlu" (bugünkü Yörük Köyü) olmak üzere iki sancaktan oluşuyordu. Bu sancaklar 1811 yılında kaldırılarak Safranbolu, Padişah II. Mahmud döneminde Viranşehir sancağı merkezi oldu. 1870 yılında Osmanlı İmparatorluğu'ndaki idari yapı değiştirilerek Safranbolu, Kastamonu sancağına bağlandı ve aynı yıl içinde belediye kuruldu.
1927 yılında Safranbolu, Zonguldak Vilayeti'ne bağlandı. Daha sonraki yıllarda Safranbolu'ya bağlı Ulus Bucağı 1945'te, Eflani ve Karabük Bucakları ise 1953'te ayrılarak ilçe haline getirildi. 1937 yılında Türkiye'nin ilk ağır demir sanayisi Karabük'te kurulduğunda, Karabük hızla gelişti ve 1995 yılında Türkiye'nin 78. ili oldu; bu süreçte Safranbolu da Karabük'e bağlandı.
