Sakarya'da şu ana kadar yapılan birkaç kurtarma kazısı ve yüzey araştırması dışında, bölgede dikkat çekici arkeolojik çalışmalar gerçekleştirilmemiştir. Yine de, Kaynarca İlçesi'nde bulunan çakmak taşı yongaları ve Kocaali İlçesi'nde ele geçen taş el baltası gibi buluntular, bölgede Neolitik ve Kalkolitik dönem insanlarının varlığına işaret etmektedir.
Sakarya: Anadolu tarihinde önemli bir yere sahip
Anadolu'nun tarihinde önemli bir yere sahip olan Hititler, siyasi birliği kurarak sınırlarını genişletmişlerdir. Ancak, antik kaynaklarda Hititlerin sınırlarının Sakarya topraklarını içerdiği belirtilse de, bu döneme ait somut bulgular maalesef bulunmamaktadır. MÖ 1200 yıllarında, Hint-Avrupa kökenli Deniz Kavimleri adı verilen topluluklar, Hitit egemenliğine son vermişlerdir. Ardından, Frigler Sakarya Irmağı'ndan Büyük Menderes'e kadar olan bölgeyi ele geçirerek hakimiyet alanlarını doğuda Kapadokya'ya kadar genişletmişlerdir.
Bu dönemde Sakarya bölgesi, farklı kültürlerin etkileşimine sahne olmuş ve tarihi olaylara tanıklık etmiştir. Arkeolojik kazılara daha fazla önem verilmesi, bölgenin tarihine dair daha fazla bilgi edinilmesine olanak sağlayabilir. Ancak şu anki bilgilere göre, Sakarya'nın tarih öncesi ve antik dönemlere ait pek çok detayı hala keşfedilmeyi beklemektedir.
Sakarya ili, klasik dönemlerde Bitinya olarak bilinen bölgenin sınırları içinde yer almaktadır. Bu ad, bölgeye yerleşmiş ve daha sonra aynı adı taşıyan Bitinlerden gelmektedir. Bitinya Bölgesi, İstanbul'un Anadolu yakasından başlayarak doğuda Parthenius (Bartın) yakınlarına kadar uzanmaktaydı. Doğusundaki Paflagonya'dan (Paphlagonia) Filyos Çayı (Billaeus) ile ayrılmaktaydı. Kuzeyde Karadeniz'e (Pontus Euxinus) açılan bölge, güneyde Dağlık Frigya (Phrygia Epictetus) ve Galatia ile, batı ve güneybatısında ise Mysia ile komşuydu. Bitinya, İstanbul'un Anadolu yakası ile birlikte Kocaeli, Yalova, Sakarya, Bilecik, Düzce, Bolu, Bartın, Zonguldak ve Bursa illerinin önemli bir bölümünü içine almaktaydı.
Adını, mitolojide Frig kökenli bir ırmak tanrısı olan Saggarios'dan almıştır. Bu coğrafi bölge, tarih boyunca önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve kültürel etkileşimlere şahitlik etmiştir. Bitinya, özellikle stratejik konumu ve zengin doğal kaynaklarıyla dikkat çekmiş, tarih boyunca birçok farklı kültürün etkisi altında kalmıştır.
Sakarya ili, tarihsel zenginlikleri ve kültürel mirasıyla bu bölgenin önemli bir parçasını oluşturarak, Anadolu'nun geçmişine ışık tutmaktadır. Bu topraklar, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yaparak zengin bir kültürel mozaik oluşturmuştur.
