Uluslararası Saydamlık Örgütü, (Transparency International) 1993 yılında Berlin’de kurulmuş uluslararası sivil toplum kuruluşudur. Yolsuzlukla mücadelede dünyanın önde gelen ve 100’ün üzerinde ülkede faaliyet gösteren Örgüt’ün 1995 yılından buyana yayınladığı Yolsuzluk Algı Endeksi (CPI), küresel yolsuzluk sıralamasıdır.
Örgüt'ün yayınladığı son endeksinde Türkiye, 180 ülke arasında 14 basamak gerileyerek 115’nci sıraya düşmüş, son 10 yılda en çok puan kaybeden ülkeler arasında yer almıştır.
115’nci sırada Endonezya, Malavi, Filipinlr, Sri Lanka ve Türkiye vardır. Türkiye’nin altında Angola, Moğolistan, Peru, Özbekistan ve Nijer yer almaktadır. 1995 yılında Türkiye 29’ncu sırada iken, 2002 yılında (AKP dönemi) 64’ncü, 2018’de 78’nci (Başkanlık sistemi) ve 2023 yılında da 115’nci sıradadır. Türkiye, 2002 yılında 64’ncü sıradan 2023 yılında 115’nci sıraya düşmüş, 51 sıra gerilemiştir.
Kapsadığı her ülke için en az 3 kaynağın değerlendirmesine başvurulan Yolsuzluk Algı Endeksi, ülke uzmanlarının ve iş dünyası temsilcilerinin kamu kesimindeki yolsuzluğa ilişkin algılarını yansıtmaktadır. 13 veri kaynağından gelen verileri standardize etmek suretiyle oluşturulan skalaya göre 0 puan en yüksek kamu kesimi yolsuzluğu algısına, 100 puan ise en düşük kamu kesimi yolsuzluğu algısına işaret etmektedir. Endeks’in ortaya koyduğu en önemli bulguyu bu puanlama oluşturmaktadır.
Ülke sıralaması, bir ülkenin endeksteki diğer ülkelere göre konumuna işaret etmekte ve endekse dahil edilen ülke sayısına göre değişim gösterebilmektedir. 2023 yılında Danimarka, (90) Finlandiya, (87) Yeni Zelanda (85) ve Norveç (84) ilk 4 ülke arasındadır.
Endeksle ilgili yapılan açıklamada, "Türkiye'nin Uluslararası Mali Eylem Görev Gücü tarafından 2021 yılında gri listeye alınmasının yanında Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası ülkeye giren kayıt dışı para miktarının arttığına ilişkin iddialar, yargının politikleşmesi, sivil toplum alanının daralması, muhalefetin yaşadığı baskılar ve AİHM kararlarına uyulmaması gibi etkenlerden dolayı Türkiye’nin, düşüş yaşayarak bu trendinin devam ettiği düşünülmektedir" tespiti yer almıştır. Türkiye, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi ülkeler sıralamasında en düşük ikinci, G20 ülkeleri arasında ise sondan dördüncü sıradadır.
Endeks, dünyada en yaygın kullanılan küresel yolsuzluk sıralamasıdır. 180 ülke ve bölgeyi, algılanan kamu sektörü yolsuzluk seviyelerine göre belirlemektedir. Rüşvet, kamu fonlarının saptırılması, yolsuzluk yapan yetkililerin kovuşturulması ve kamu görevinin özel kazanç için kullanılması gibi faktörler dikkate alınmaktadır. 2023 yılı sonuçları, çok sayıda ülkenin son 10 yılda kamu sektöründeki yolsuzluklarla mücadelede çok az ilerleme sağladığını göstermektedir. Ülkelerin üçte ikisinden fazlasının 100 üzerinden 50 puanın altında kalması, yolsuzluk sorunlarının varlığını göstermektedir. 2023 yılında dünya nüfusunun yüzde 80’i küresel ortalama olan 43’ün altında olan ülkelerde yaşamaktadır.
Rapor’da, Batı Avrupa'nın en yüksek puan alan bölge olduğu belirtilirken, bazı ülkelerde "endişe verici düşüşler" olduğu açıklanmıştır. Örgüt Başkanı Delia Ferreira Rubio, "Yolsuzluk dünyamızı daha tehlikeli bir yer haline getirdi. Hükümetler yolsuzluğa karşı ilerleme sağlayamadıklarından, şiddet ve çatışmalardaki mevcut artışı körüklüyorlar ve her yerde insanları tehlikeye atıyorlar" demiştir.
Rapor’da, Doğu Avrupa'da yolsuzluğun yaygınlaşmaya devam ettiği ve birçok ülkenin tarihi düşük seviyelere ulaştığı açıklanmıştır. 2023 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye sınıfta kalmış, ülke sıralamasında 14 sıra gerilemiştir. 2023 yılında, çoğu ülkenin on yılı aşkın süredir kamu sektöründeki yolsuzlukla mücadelede çok az ilerleme sağladığı açıklanmaktadır. Ülkelerin üçte ikisinden fazlası 100 üzerinden 50 puanın altında olduğu için bu durum, ciddi yolsuzluklara işarettir. Bu durum, hükümetlerin yolsuzluğu durdurmakta büyük ölçüde başarısız oldukları anlamına geliyor. Türkiye, 2014 yılından bu yana puan kaybederek, Yolsuzluk Algı Endeksi’nde önemli ölçüde düşüş gösteren 12 ülkeden biridir.
Rapor, 2023 yılı sonuçları, çoğu ülkenin on yılı aşkın bir süredir kamu sektöründeki yolsuzlukla mücadelede ilerleme sağlamadığını ortaya koymaktadır. Bu durum, hükümetlerin yolsuzluğu durdurmakta büyük ölçüde başarısız veya isteksiz oldukları anlamına geliyor. Adalet sistemlerinin zayıflamasına yönelik küresel eğilim, kamu görevlilerinin hesap verebilirliğini azaltıyor ve bu da yolsuzluğun gelişmesine yol açıyor.
Türkiye’nin ortalaması bölge ortalamasından daha düşüktür. Doğu Avrupa ve Merkez Asya bölgesinde, Bosna Hersek (35) ve Türkmenistan ile (18) birlikte 2023 yılı endeksinde düşüş yaşayan 3 ülkeden biridir. Sırbistan (36), Rusya (26) ve Tacikistan ile (20) beraber, 2023 endeksinde şimdiye kadar aldığı en düşük puanı alan ülkeler arasındadır.
Avrupa Birliği, 64 puanla belirlenen bölgeler arasında en yüksek ortalamaya sahiptir. 2023 yılında puanı en düşük ülkeler sırasıyla Libya (18), Türkmenistan (18), Ekvator Ginesi (17), Haiti (17), Nikaragua (17), Kuzey Kore (17), Yemen (16), Güney Sudan (13), Suriye (13), Venezuela (13) ve Somali (11) olmuştur. Yolsuzluk Algı Endeksi’ne göre Nikaragua 2 puan, Türkmenistan 1 puan, Somali 1 puan, Venezuela 1 puan , Libya 1 puan kaybetmiştir.
Türkiye’nin son 2 yılda toplam 15 sıra gerilediği ve düşüş trendinin devam ettiği açıklama şöyledir: “Türkiye, son 10 yıl içerisinde en çok puan kaybeden ülkeler arasında yer aldı.”
“Türkiye’de yolsuzluğun yaygınlaşmasını ve sıradanlaşmasını sağlayan cezasızlık uygulamaları sürmektedir. Bütçe saydamlığı ve kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin hesap verebilirlikte bazı ihlaller vardır.. Medya, sivil toplum ve toplumsal hareketlere karşı baskıcı politikalar devam etmektedir. Bu durumda denge ve denetleme mekanizmaları hızla güçlendirilmeli; yargı erki hızlı bir şekilde bağımsız ve tarafsız bir yapıya kavuşturulmalı ve kurumlar yolsuzlukla mücadele gücünü yitirmemelidir. Türkiye, uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeli; Avrupa Birliği'ne katılım sürecine geri dönmeli; ulusal seviyede hukukun üstünlüğünü sağlamaya ve demokratik ilke ve değerlerin yeniden güçlenmesine öncelik vermelidir. Türkiye'nin Uluslararası Mali Eylem Görev Gücü tarafından 2021 yılında gri listeye alınmasının yanında Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası ülkeye giren kayıt dışı para miktarının arttığına ilişkin iddialar, yargının politikleşmesi, sivil toplum alanının daralması, muhalefetin yaşadığı baskılar ve AİHM kararlarına uyulmaması gibi etkenlerden dolayı Türkiye’nin, düşüş yaşayarak bu trendinin devam ettiği düşünülmektedir."
Türkiye, 180 ülke arasında 115’nci olarak sınıfta kalmıştır. Bir başka deyişle 1995 yılında Endeks’teki 29’ncu sıradan 86 sıra kaybederek 115’nci sıraya düşmüştür. Bu gerilemenin sebebi sorgulanmadan Türkiye yolsuzlukla mücadelede bir arpa boyu yol alamaz. Yaklaşan yerel seçimlerde partilerin bu düşüşün sebebini araştırmaları, yolsuzlukla mücadelede Türkiye’nin sınıf atlamasına katkıda bulunacaktır. Çünkü, “Yolsuzluk Algı Endeksi sonuçları, temel demokratik ilkelerin, hukuk devletinin ve medya özgürlüğünün yolsuzlukla mücadelenin vazgeçilmez unsurları olduğunu göstermektedir.”
