“Acı duyan insan canlıdır, başkasının acısını duyan ise insandır” demişler. Yani empati yapabilene insan diyoruz. Önemli bir haslet başkasının acısını duyabilmek, beyin gelişiminin ve insan olmanın gereği. İnsanı tanımlarken bir de düşünebilme yeteneği öne çıkarılır. Ünlü filozof, matematikçi ve dil felsefesi konularında yaptığı çalışmalarla bilinen Ludwig Witgenstein’ın önemli bir sözü var bu konuda: “Bir insan kilitli olmayan içeri doğru açılan bir kapıyı sürekli dışarı doğru itiyorsa ve kendine doğru çekmek aklına gelmiyorsa o odada hapistir.” Düşünememek tutukluluk halidir, biat kültürünün özünü oluşturur. Körü körüne tek ideolojiye, tek yöneticiye veya tek adama biat edersen tutuklusundur. Sarayı çok olan ülkenin soytarısı da bol olurmuş, ne de çok soytarı varmış bu ülkede hayretler içindeyim. Bir de “bana dokunmayan yılan bin yaşasın” diyenler vardır ki, hepsi düşünmeden veya düşünme zahmetinde bulunmadan, “gocuklu celep kaldırınca sopasını sürüye katılıverirler.” Marks’ın El Yazmalarında; “bir türü anlayabilmek için onun evrim sürecindeki en ileri örneğine bakmak gereklidir” der. Bu durumda primatların en ileri türü insan mı oluyor? Ona mı bakacağız? Bu yoklukta nasıl geçineceğini kara kara düşünenden çok, niye yokluk içinde olduğunu anlamaya yönelik düşünce ve çözüm üretene, çıkış yolunu bulana insan demek lazım aslında…
Toplu iğne fabrikası bile olmayan, savaştan çıkmış din-tarım imparatorluğunun artığından kurulan, çoğu sıtma ve veremden kırılmış, okuma yazma öğretilmemiş on milyon kuldan oluşan bir ümmeti yurttaş yapma çabaları; aydınlanmacı, laik Cumhuriyetin görkemli devrimidir. Yanı başındaki Rönesans ve Reform hareketlerini görmezden gelen, endüstri devrimini ıskalayan, her ilerici hareketin karşısında tarihsel olarak özenle yerini alan bir toplumu çağdaş uygarlık seviyesine taşıyabilmek için; sanayi devrimi yerine eğitim, medreseler yerine okullar, imam yerine öğretmenler konuldu. Bu aydınlanmacı Cumhuriyetin çağdaş uygarlık seviyesine ulaşabilme projesiydi. Her daim var olan Cumhuriyet karşıtları var güçleri ile bu projenin karşısında yer aldılar. Bu mücadele yüz yıldır sürmekte. İmam ve medreselerden yana saf tutan Cumhuriyet karşıtları ile aydınlanmacı laik öğrenim ve öğretmenden yana olanların mücadelesi halen devam ediyor. Kimin kazanacağı da henüz belli değil. Aydınlığı savunmak elbet önce aydın olmaktan geçiyor. Aydın olmanın ölçütü de sadece bilgi sahibi olmak değil, karanlık karşısında o bilgiyi nasıl kullandığınla ilgili olsa gerek…