Sakarya Gazetesi sütunlarından, Tokat’da yapılan  “Domates üretiminin sorunlarına”  kadar çok değişik yerlerde, 2000’lı yılların ortalarına gelmeden  izlemeye aldığım CRISPR/Cas9’ la ilgili yazdıklarıma ve anlattıklarıma  göz gezdirdim. Sakarya okuyucusu merak ederse 7 Haziran 2006 tarihli yazıya bakmalı.  “Rüştü Bozkurt ve CRSPR/Cas9” diye  “Google Amca”ya başvuran olursa,  Dünya Gazetesi  başta olmak üzere, medya araçlarında, konuyu sıklıkla  gündeme  taşımıdığımı kanıtlayan bir dizi yazıya erişebilir.  

CRSPR  bir motot
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi,  Emmanuelle Charpentier ve  Jennifer A.Doudna’ya   Nobel Kimya Ödülü’nın vermesinin gerekçesini şöyle açıklıyor:“ Gen teknolojisinin en hassas araçlarından biri olan CRISPR/Cas9 makasının geliştirilmesine katkılarından ötürü ödüle değer bulundular”.

CRISPR/Cas9  öncelikle  bir metot.Bu metot kullanılarak bilim insanları hayvanların, bitkilerin ve mikroorganizmaların DNA’larının çok hassas şekilde değiştirilmesinin önünü açtı.CRISPR/Cas9 metodu, yaşam bilimleri üzerinde devrim niteliğinde etkiler yapıyor. Bilim, yaşamın içsel çalışmalarına bu metotla müdahale ederek sonuçlar elde edebiliyor.Metotla ilgili  ilk bilemsel yayın 2011 yılında yapıldı; o günden bugüne  geçen 9 yıllık zaman kesitinde çok büyük ilerlemeler sağladı; müthiş bir  potansiyele sahip olduğunu  kanıtladı.

Necati Doğru’dan  dinlemiştim. Felsefe hocaları  Prof. Dr. Macit Gökberk, “ Dünya’da  ünvanı filozof olan  çok sayıda insan var… O insanlar arasında sadece 4’ü gerçek filozoftur; çünkü onların  ontolojik ve epistemolojik açıklamalarını yapmak için geliştirdikleri metotları var. Diğerlerinin  kendilerine gözgü, yaygın kabul gören metotları yok” dermiş.Bu değerlendirmeye katılıyorum; sıklıkla  sizlerle paylaştığım bir düşüncem beni o yöne  itiyor: “Teknoloji, insanın  çıplak gücüyle yapamadıklarını, aklını kullanarak bulduğu araçlar ve metotlarla  yapmasıdır.” Bugüne kadar bütün insanlığın ortak ürünü olan uygarlıklar adına yapılan ne varsa, araç ve metotlar sayesindedir. CRISPR/Cas9’da   bir metot olarak algılanmalı; insanların bu metodu nasıl kullanacaklarının önemli  olduğu akıldan çıkarmamalıyız. 

Gıda arzında güven yaratma
CRISPR/Cas9  yöntemiyle  gen dizilişi değiştirilerek  “yabanı domates” üzerinde  yapılan çalışmanın sonuçlarını  Tokat’daki  domates  üreticileriyle  paylaşmıştım : İlk dememede, tane iriliği bezelye kadar olan yabanı domatesler  kiraz büyüklüğüne erişmişti. Kök başına  domates tanesi verimi 10 kat artmıştı. Domatesin içindeki  likopen  miktarı da 5 kat artış göstermişti. Tokat’da geleneksel domates üretimini  “örtülü üretime” geçirmeden, “ modern seracılık”  deneyimlerinden yararlanmadan, şimdi  biyoteknoloji  domates üretiminde  yeni bir gelişmenin kapıları açılıyordu. Bu gelişmeleri  yakından izlememiz, gerekli alternatif yolları  öngörmemiz ve önlem almamız ortak sorumluğumuzdu.

CRISPR/Cas9   Nobel Kimya Ödülü’nü  alınca umuyorum ki, metodun olası  etkilerini alabildiğine sorgular, sorgulamakla da kalmaz, gerekli yapıları, örgütlenmeleri, izleme ve geliştirmeleri yakından gözlemleyerek ülkemiz  insanının yararına kullanırız.Gıda gÜvenini sağlamada metodun olumlu etkilerini kullanırız.

Unutmayalım ki gelecek, gelişmeler  hakkında  net bilgi, imkanlarla ilgili etkin koordinasyon ve gelişeceğimiz alanla ilgili odaklanma gerektiriyor. Nobel Ödülü vesile olsun da, ciddi adımlar atalım…