Xanthos, Likya Birliği'nin idari merkezi olarak bilinir ve Likya dilindeki kitabelerde "ARNNA" olarak geçer. Homeros'un anlatılarına göre, Xathosluların lideri Sarpedon'un Troya savaşlarına katıldığı belirtilmiştir, ancak kazılar İ.Ö. 8. yüzyıldan önce yerleşimin oluştuğuna dair kesin kanıtlar sunmamaktadır.
Tarihi bilgiler
İ.Ö. 545-546 yıllarında Pers Kumandanı Harpagos tarafından kuşatılan Xanthos, direniş göstermesine rağmen çaresiz bir duruma düşer. Xanthoslular, kadın ve çocuklarını öldürerek şehri ateşe verir ve Harpagos'a insansız ve harap bir şehri bırakırlar. İ.Ö. 475-450 yılları arasında ise Xanthos, bir yangın felaketiyle karşılaşır. Büyük İskender, İ.Ö. 334 yılında şehri fetheder. Ancak İskender'in ölümünden sonra Xanthos, önce Ptolemaios hanedanının, ardından III. Antiokhos'un egemenliğini kabul eder. İ.Ö. 2. yüzyılda Likya Birliği'nin başkenti olan Xanthos, İ.Ö. 42'de Romalı Brutus tarafından tahrip edilir ancak daha sonra İmparator Marcus Antonius'un çabalarıyla yeniden inşa edilir.
Roma egemenliği döneminde, İmparator Vespasianus adına yapılmış bir tak dahil olmak üzere birçok Roma yapısı inşa edilir. Bizans egemenliği sırasında piskoposluk merkezi olan Xanthos, bu dönemde birçok yeni yapıya kavuşur. Ancak 7. yüzyıl sonrasındaki Arap akınları, şehrin önemini azaltır ve Xanthos, 1838 yılında Charles Fellows tarafından keşfedilip bazı kalıntıları Londra'ya taşınana kadar Kınık köyü kimliğiyle varlığını sürdürür. Bu tarih itibariyle Xanthos, küçük bir köy olarak varlığını sürdürmüştür.
Xanthos'un her iki akropolü de farklı örgü sistemlerinin görüldüğü sur duvarları ile çevrili olup, bu antik şehir Likya bölgesinde önemli kalıntılara ev sahipliği yapmaktadır. Likya akropolünün kuzeyinde, Roma Devri Tiyatrosu bulunmaktadır. Ancak, Xanthos'un en dikkat çekici kalıntıları tiyatronun batısında yer almaktadır.
Önemli kalıntı
Bu bölgedeki önemli kalıntılardan biri, yüksek dikdörtgen yekpare kaide üzerinde yer alan ve yanındaki kadın gövdeli, kuşkanatlı yaratıkları tasvir eden "Harpy" kabartmalarına sahip olan anıttır. Bu kabartmalar, ölülerin ruhlarını gökyüzüne taşıdıklarına inanılan mistik yaratıkları betimlemektedir. Orijinal kabartmalar bugün British Museum'da sergilenen Harpy Anıtı'na aittir ve İÖ 5. yüzyıla tarihlenmektedir. Ayrıca, tiyatronun yanında 4. yüzyıla ait başka bir Likya lahdi bulunmaktadır.
Tiyatronun bitişindeki kare şekilli geniş alan, üç yanı dükkânlarla çevrili Roma Devri Agorası'dır. Agora, ticaret ve toplumsal etkinlikler için kullanılan bir meydan olarak önemlidir. Agoranın kuzeydoğu köşesinde, Harpy Anıtına benzer bir yapıda ve Likya ve Grekçe dilinde yazılmış kitabeye sahip İÖ 5. yüzyıla ait anıt mezar bulunmaktadır. Bu anıt mezarın gövdesindeki kitabe, Xanthos'lu prens Kherei'nin maceralarını anlatmaktadır ve Likya dilindeki en uzun kitabe olarak bilinmektedir.
Ünlü anıt
Roma Akropolü'nde ise birçok kaya mezarı ve kaideli mezar bir arada görülebilmektedir. Aslanlı Mezar, Pavaya ve Merehi lahitleri dışındaki tüm kalıntılar British Museum'da sergilenmektedir. Ayrıca, günümüze ulaşan kalıntılar arasında sadece temelleri kalmış olan İÖ 4. yüzyıla ait tapınak planlı Nereid Anıtı da bulunmaktadır ve bu anıt, Xanthos'un ünlü anıtlarından biridir.
Xanthos örenyeri, Likya uygarlığının benzersizliği ve kazılarda elde edilen buluntuların önemi nedeniyle UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir. Bu antik şehir, zengin tarihi ve kültürel mirasıyla ziyaretçilere benzersiz bir deneyim sunmaktadır.
