Antik Paroreos Phrygia (Yanık Frigya) vadisinde kurulmuştur ve bu vadide M.Ö. 8000 yılında yerleşik hayata geçilmiştir. Bolvadin, Arkaik dönemde bir site şehri olarak varlığını sürdürmüş ve Afyon bölgesindeki 52 yerleşim biriminden birisi olmuştur.
Bolvadi: Tüm tarihi dönemler
Bolvadin, Anadolu'daki tüm tarihi dönemleri yaşamış önemli bir şehirdir. Romalılar döneminde ise Polybotum ismiyle anılan bu şehir, Kayster Pedion mevkisinde bulunan önemli bir yerleşim merkeziydi. M.Ö. 401 tarihinde Persler tarafından yakılan Kayster Pedion'dan sonra Polybotum hızla gelişmiş, hatta Grek tarihçisi Ksnefon'un "Anabasis" adlı kitabında, buranın yolların birleştiği kalabalık bir şehir olduğunu belirtmiştir.
M.S. 133 tarihinde Roma Kralı Hadrianus, Polybotum'u ziyaret etmiş ve adına 3 farklı cins para bastırmıştır. Bu dönemde kralın heykelleri, Polybotum'un formunu ve agoralarını süslemiştir. Bizans döneminde ise şehir "Polybotos" olarak anılmış ve çevresindeki sosyal ve kültürel etkilerle önemli bir şehir olmuştur. Ancak, Bizans'ın son zamanlarında Türk ve Arap akınlarının etkisiyle şehir küçülmüş ve nüfus dağılmıştır. Bizans tarihçisi Anne Comnenus'un "Alexia" adlı eserinde bu şehrin çevresinin merkezi olduğu anlatılmıştır. IX. yüzyılın başlarında büyük bir deprem yaşamış ve şehrin surları ile binaları yıkılmıştır.
Polybotos, Malazgirt Zaferi'nin hemen sonrasında, yani 1107 yılında Emir Menkülek tarafından fethedilmiş ve ismi Bolvadin olarak değiştirilmiştir. Zaman içinde Bolvadin, Türkler ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. 1116 yılında Bolvadin ovasında gerçekleşen Bolvadin Savaşı ve sonrasında yapılan Bolvadin Anlaşması ile bu bölge kesin olarak Türklerin hakimiyetine geçmiştir. Bu dönemde Bolvadin'in valisi Emir Buga olmuştur.
Bolvadin, Türklerin bölgeye yerleşmesiyle birlikte Yazır, Avşar, Karkın, ve Çepni boyları gibi çeşitli aşiretlerin ve cemaatlerin yerleşim yeri haline gelmiştir. Daha sonra, aşiretlerin iskanı sırasında Sarıkeçili, Karakeçili, Honamlı ve Tekeli Yörükleri gibi diğer gruplar da bu bölgeye yerleşmiştir. Bugünkü Bolvadin ve çevresindeki halkın kökeni bu aşiretler ve gruplara dayanmaktadır.
Bolvadin merkezinde Yazır ve Karkın aşiretleri etkili olmuş, ardından Sarıkeçili, Karakeçili, Honamlı ve Tekeli Yörükleri gibi gruplar da gelip yerleşmiştir. Bölgede ayrıca Morcaali Türkmenleri (Kemerkaya), Karainbeyli Türkmenleri (Çay), Karabağ Türkmenleri (Büyükkarabağ, Ortakarabağ, Derekarabağ), Tabanlı Türkmenleri (Kurucaova Köyü), Selçuklu Yörükleri (Dişli Kasabası), Avşar Yörükleri (Özburun Kasabası), Karakeçili Yörükleri (Yörükkaracaören ve çevresi) gibi farklı Türkmen grupları da yerleşmiştir.
Selçuklu döneminde Bolvadin, camiler, mescitler, çeşmeler, hanlar, hamamlar, mektepler ve medreselerle süslenmiştir. Ancak, zamanla birçok eser zamanın etkisiyle kaybolmuştur. Bu dönemden günümüze sadece Alaca Camii (1271) ayakta kalmıştır. Bolvadin'deki önemli olaylardan biri, Cimri Olayı (Şeyhzade Siyavuş’un isyanı) olarak bilinen olaydır ki bu, 1278 yılında Yedi Kapı mevkisinde, yani Kemerkaya Kasabası yakınlarında gerçekleşmiştir. Bu olay sonrasında köylerin bir kısmı dağılmış ve Bolvadin, "Karahisar-ı Devle" olarak anılan Afyon'a bağlı bir kadılıktan biri olmuş, yeniden imar edilmiştir. Bu dönemde Bolvadin'in 11 nahiyesi (Han, Bayat, Musluca, Göçmen Akviranı, Nevahi-i Barkınlı, İshaklu, Çay, Karamık, Şuhut, Karaadilli, Çölabat), 326 köyü ve 11 mahallesi bulunmaktaydı. Bolvadin, ticaret merkezi olarak da büyük öneme sahipti.
Selçuklular'dan günümüze yalnızca Alaca Camii ulaşmıştır. Alaca Çeşmesi ve Ali Efendi Camii'nin kitabeleri günümüze kadar ulaşabilmiştir. Hz. Mevlana'nın oğlu Sultan Veled, Afyon'u ziyareti sırasında "Bolvadin Mevlevihanesi"ni açmıştır.
Selçuklu İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından Bolvadin, Eşrefoğulları, Sahipataoğulları ve Karamanlılar'ın eline geçmiştir. Bu dönemde Eşrefoğlu Külliyesi ve Erkmenhisarı Camii gibi önemli eserler inşa edilmiştir. Ancak, bu eserlerden günümüze sadece Eşrefoğlu Camii'nin kitabesi ve Erkmenhisarı Camii'nin minaresi (Kırık Minare) ulaşabilmiştir.
Bolvadin, Osmanlı İmparatorluğu'nun hükümdarı I. Murat döneminde Osmanlı topraklarına katılan bir bölge oldu. Yavuz Sultan Selim döneminde ise Bolvadin, kaza merkezi olarak önem kazandı. Tanzimat döneminde ise ilçe üstü (Kaza-ı Muhassıla) statüsünü elde etti.
I. Dünya Savaşı'nın ardından Anadolu'nun birçok bölgesi gibi Bolvadin de Yunanlılar tarafından işgal edildi. Bu işgaller sırasında, Bolvadin de 14 Nisan 1921 tarihinde işgal edildi. Ancak, direniş ve mücadele sonucunda 24 Eylül 1921 tarihinde Bolvadin işgalden kurtuldu. Bu döneme dair hatırlatılan önemli bir tarihî vesika ve hatıra ise "YANIK KIŞLA" olarak bilinen yapıdır. Hâlâ ayakta olan bu yapı, işgal yıllarından günümüze ulaşan önemli bir tarihi simgedir.
