Kocahöyük adı verilen ve günümüzde hala korunmuş olan yapay bir tepe, taştan yapılmış kesici ve delici aletler ile topraktan yapılmış eşyaların bulunduğu zengin arkeolojik bir alan olarak önem taşır. 1970'li yıllara kadar höyüğün doğu tarafında büyük bir zincirin bulunduğuna dair kayıtlar da mevcuttur. Ayrıca, tarım alanlarına dönüştürülen bu bölgede hala ara sıra mermer sütun parçaları gibi tarihî izler bulunabilir.

Evciler: Tarih boyunca birçok farklı devlet

Tarih boyunca, Evciler ve çevresinde birçok farklı devletin hakimiyeti gözlemlenmiştir. Bölgeye ilk hakim olan devlet Hitit (Eti) Devleti'dir, M.Ö. 1800 ile M.Ö. 1200 yılları arasında önemli bir yerleşim alanı olarak görülmekteydi.

M.Ö. 1200-700 yılları arasında, Frigler Hitit Devleti'ne son vermiş ve bölgeye hakim olmuştur. Bu dönemde yerleşim yeri Lampe olarak anılmaktaydı. Frig Devleti'nin yıkılmasının ardından (M.Ö. 700-M.Ö. 546 yılları arasında), bölgeye Lidyalılar hakim olmuştur. Bu zengin tarihî geçmişiyle Evciler ve çevresi, arkeologlar ve tarih meraklıları için büyük bir ilgi kaynağı olmaya devam etmektedir.

Bu dönemden günümüze ulaşan ilk para örneklerine Evciler ve çevresinde rastlanmaktadır. Lidyalılar, bölgedeki hakimiyetlerine son verenler olmuş, M.Ö. 546 yılında doğudan gelen Persler bu hakimiyeti ele geçirerek M.Ö. 333 yılına kadar sürdürmüşlerdir. M.Ö. 333 yılında Pers hakimiyetine son veren Büyük İskender, bölgeyi Helen topraklarına katmıştır. Bu durum M.Ö. 30 yılına kadar devam etmiş, M.Ö. 30 yılında Roma İmparatorluğu'nun egemenliğine geçen bölge, Roma İmparatorluğu'nun parçalanmasından sonra Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'na bağlanmıştır.

Yerleşim yerinde yapılan kazılarda Roma ve Bizans dönemlerine ait kalıntılara rastlanmıştır. Özellikle Öküz Ören denilen mevkide bulunan eserler arasında Roma yazılarına sahip Aloların Dibek adlı taş da yer almaktadır. Belediye tarafından koruma altına alınmış olan bu taşın yanı sıra, topraktan yapılmış kaplar, kandiller gibi çeşitli eserler de bulunmuştur.

Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu'nun hakimiyeti, Türklerin Anadolu'yu fethine kadar sürmüştür. 26 Ağustos 1071'de gerçekleşen Malazgirt Zaferi, Anadolu'nun kapılarını Türklere açmış ve kısa sürede bölge bir Türk yurdu haline gelmiştir. Evciler'i kuranlar da bu dönemde, diğer Türk boyları gibi Anadolu'ya gelmiş ve bu topraklara yerleşmişlerdir. Ancak, bölge, 1. Haçlı Seferi'nden sonra Bizans İmparatorluğu tarafından geçici olarak geri alınmıştır.

Eskişehir'de hava durumu şaşırtıyor!

Evciler ve çevresi, zengin tarihî geçmişiyle dolu bir bölge olarak bilinir. Miryokefalon Savaşı (1176) sonrasında kesin olarak Türk hakimiyetine geçmiş olan bu bölgede birçok tarihî olay yaşanmıştır. Miryokefalon Savaşı'ndan sonra, birçok tarihçi bu dönemde 200.000 çadır Türkmen'in Büyük Menderes havzasına yerleştiğini belirtir. Bu yerleşenler arasında Evciler'i kuran topluluk da bulunmaktadır.

Evciler'in kuruluşuyla ilgili çeşitli rivayetler mevcuttur. Evci Aşireti, bölgeye geldiğinde ilk olarak Dinar'ın Yapalı Çerkezi denilen yere yerleşmiş, ancak burası bataklık olduğu için hem kendileri hem de hayvanları sivrisineklerden zarar görmüştür. Bunun üzerine, bazılarına göre Bozdağ, bazılarına göre de bugünkü Gökçek'in olduğu alana taşınmışlardır. Ovada hayvan otlatan bir çobanın atının yaz sıcağında bir taş yığınını sürekli kokladığını ve eşindiğini fark etmesiyle taşları açarak su kuyusu buldukları anlatılır. Bu kuyunun, Kaymakçı lakaplı Tahsin Kaymağın bahçesinde olduğuna dair söylentiler bulunmaktadır. Bir müddet sonra bölgeye yerleşen diğer insanlar da evler yaparak ilk yerleşmeyi gerçekleştirmiştir. Bu yeni yerleşim yerine gelenler, diğerlerinin "Evcile geliyor. Evcile gidiyor." şeklinde konuşmaları sonucu köyün adını Evciler koymuşlardır. Bu olaylar, Evciler'in ilk yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Bu dönemde, bölgede Akdağ, Bozdağ ve Karadağ arasında herhangi bir topluluğun bulunmadığını gösteren herhangi bir belirti yoktur.

Evciler'in Selçuklu dönemi yerleşmesi olduğunu gösteren önemli deliller de bulunmaktadır. Örneğin, Selçuklu döneminin ticaret yollarından biri olan Uluyol bu bölgede mevcuttur. Ayrıca, çevre köylere ulaşan yollar arasında Kayı yolu, Bayat yolu, Homa yolu gibi isimlerle anılan yollar günümüzde tarla yolları olarak varlığını sürdürmektedir. Özellikle Homa yolu, Germiyanoğulları Beyliği döneminde bir nahiyedir ve büyük ihtimalle Evciler de bu nahiyeye bağlı bir köydür. Homa, Osmanlı Devleti döneminde de varlığını sürdürmüş ve bölgenin önemli bir özelliği olmuştur. Kütahya Sancağı'na ait Tahrir Defteri'nde Evciler'e dair kayıtlara ulaşmak mümkündür. Bu döneme ait Osmanlı Arşivlerine ulaşıldığında ve tercüme edildiğinde Evciler'in kuruluşuyla ilgili kesin bilgilere ulaşılabilecektir.

Ayrıca, bölge halkı arasında hala yaşayan bir geleneğe göre, Evciler'in kuruluşuyla ilgili olarak önemli bir isim olan Eyne Han Bey'in Germiyanoğulları Beyliği döneminde bu bölgede yaşadığına dair kanıtlar bulunmaktadır. Bu döneme ait kitabeler günümüze kadar ulaşmış ve Evciler'in tarihî geçmişine ışık tutmaktadır. Bugün, Eynegazi ve Eynehan adı altında Afyonkarahisar'a bağlı iki köy bulunmaktadır, bu da bölgedeki tarihî izlerin hala canlı olduğunu göstermektedir.

Evciler ve çevresi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli tarihî değişimlere sahne olan bir bölgedir. Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Beyazıt döneminde (1390-1402) Osmanlı Devleti'ne katılan bu bölge, 1402 Ankara Savaşı'ndan sonra Timur tarafından Germiyan Beyliği'ne geri verilmiştir. Ancak, 1429 yılında kesin olarak Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır. Bu dönemde Hüdavendigar (Bursa) Vilayeti'ne bağlı olan Evciler, Kütahya Sancağı'na bağlı bir köydü. Bölgeyle ilgili bilgiler, Kütahya'ya ait kaynaklarda eksik geçirilmiş olup, Afyon kaynaklarında da yetersiz bilgiler bulunmaktadır. Bu eksiklikler, bölgenin merkezden uzak olması ve eşkıyalık olaylarının sıkça yaşandığı bir bölge olmasıyla ilişkilendirilebilir.

Özellikle 1683'teki İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonra cepheden kaçan askerler, cezalandırılma korkusuyla Anadolu'ya dağılarak eşkıyalık olaylarına başlamışlardır. Bu durum, Evcilerlileri de can güvenliği olmayan bir ortamda yaşamaya zorlamış, bu nedenle Evcilerliler çevredeki dağ köylerine sığınmak zorunda kalmışlardır. Ancak, 1700'lerde bölgeye yerleştirilen bazı Türkmen aşiretleriyle geri dönmüşlerdir. Bu dönemde, Büyük Süleymanlı Oymağı'ndan gelen bir grup 1702'de Yorgalar'a (Buğralar) yerleştirilmiştir.

1853/54 yıllarına kadar Hüdavendigar (Bursa) Eyaleti'ne bağlı olan Evciler ve çevresi, bu tarihten sonra Hüdavendigar (Bursa) Eyaleti'ne bağlı Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Sancağı, Sandıklı Kazası'na dahil edilmiştir. Sandıklı'dan sonra, 1874 yılında Geyikler (Dinar) kazasına bağlanan Evciler, 1955 yılında belediye yönetimine ve hizmetine kavuşmuştur. Son olarak, 1959 yılında Dazkırı'ya bağlanan Evciler, 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanunla ilçe statüsü kazanmış ve 08 Temmuz 1991'de ilçe merkezi olarak resmen teşkilatlanmıştır.