Cafer Höyük kazılarından elde edilen bulgulara göre, Malatya'nın tarihi dokuz bin yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Orta Asya, Orta Doğu ve Mezopotamya'dan gelen ticaret yollarının kesişim noktasında olması, Malatya'nın tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olmasını sağlamıştır. Kültepe kaynaklarında Melita olarak geçen şehir, Hititçede "bal" anlamına geldiği belirtilen Bedřich Hrozný tarafından çözülmüştür. Daha sonra Asur ve Urartu kaynaklarında Maldiya, Melitea, Melid, Melide, Meliddu, Malita gibi farklı şekillerde anılmıştır. Araplar şehre Malatiyye demiş, son olarak Türklerin gelmesiyle Malatya adını almıştır.
Maltya: Tarih boyunca farklı medeniyetler
Malatya'nın tarihi, Paleolitik çağa kadar uzanmakta olup, Neolitik, Kalkolitik ve Bronz çağlarında da yerleşim görmüştür. Şehir, Hitit, Asur, Pers, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu ve Osmanlı egemenliklerine ev sahipliği yapmıştır. Roma ve Bizans dönemlerinde doğu ticaretinde önemli bir merkez olan Malatya, Emeviler döneminde Müslümanların eline geçmiş ve bu süreçte İslam-Bizans savaşlarına tanıklık etmiştir. 12. yüzyılda Danişmentoğulları ve Selçukluların hakimiyeti altına giren Malatya, daha sonra Memluklu ve Dulkadiroğulları Beyliği dönemlerini yaşamıştır. 1515'te Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Savaşı'nın ardından Osmanlı İmparatorluğu'na katılmıştır.
Malatya'nın ilk yerleşim yeri, Orduzu beldesinde bulunan Arslantepe Höyüğü'dür ve buradaki kültür dolgusu 30 metreye kadar yükselebilmektedir. M.Ö. 5000 yıllarından 11. yüzyıla kadar uzanan bir tarihe sahip olan bu alan, zengin bir geçmişe tanıklık etmiştir. Roma İmparatorluğu, M.S. 2. yüzyılda şehri, Arslantepe'nin 4 km kuzeyindeki Fırat Nehri'ne daha yakın olan, günümüzde Battalgazi (Eski Malatya) ilçesi olarak bilinen bölgeye taşımıştır. Ancak, 19. yüzyılda şehrin merkezi bir kez daha değişmiştir.
1830'lu yılların sonlarına doğru Malatya'da yaşanan ekonomik sıkıntılar, artan hastalıklar ve Osmanlı ordusunun Nizip Savaşı nedeniyle Eski Malatya'da beklenenden daha uzun süre kalması, şehir halkının 10 km güneydeki Aspuzu bölgesine kalıcı olarak yerleşmesine yol açmıştır. Bu dönemden sonra şehrin merkezi olarak kabul edilen Aspuzu'ya "Malatya" denilmeye başlanmıştır. Önceki şehir ise belli bir süre Eski Şehir ve Aşağı Şehir olarak anılmış, daha sonra ise "Eski Malatya" adını almıştır. 1987 yılında ise Malatya'nın bir ilçesi olup Battalgazi adını almıştır.
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi'nde Maraş Eyaletine bağlı olan Malatya, 1847 yılında Harput Eyaleti'ne bağlanmış ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1924 yılında il statüsüne kavuşturulmuştur.
