Zamanla gelişen bu kutsal mekan, günümüzdeki külliyeyi oluştururken, Osmanlı İmparatorluğu döneminde pek çok ek bina ile zenginleşmiştir.
Osmanlılar, türbe ve camiyi sadece ibadet mekanları olarak değil, aynı zamanda eğitim ve sosyal hizmetlerin de sunulduğu kompleksler haline getirmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet'ten itibaren II. Beyazıt ve Sultan I. Selim tarafından yapılan tamiratlar, yapıları daha da gösterişli hale getirirken, Kanuni Sultan Süleyman'ın İran seferleri sırasında yaptığı ziyaret, külliye üzerine bazı ilaveleri beraberinde getirmiştir.
Seyitgazi'nin tarihi, Osmanlı padişahlarından IV. Murat'ın Revan Seferi sırasında buraya bir kervansaray eklemesiyle daha da zenginleşir. Bu, Seyitgazi'nin sadece bir ibadet mekanı olmanın ötesine geçerek, önemli bir konaklama noktasına dönüşmesini sağlar. İstanbul-Bağdat-Hicaz yolunda stratejik bir konumda bulunan Seyitgazi, hac yolculuğuna çıkanların da uğrak noktası haline gelir.
Bu dönemdeki ek binalar ve genişlemeler, Seyitgazi'nin sadece dini bir merkez olmanın ötesine geçerek, İslami ilimlerin öğretildiği bir medrese haline gelmesine katkı sağlar. Önce Kalenderi dervişlerinin, sonra da Bektaşiliğin merkezi hâline gelen Seyitgazi Külliyesi, zaman içinde hem dini hem de kültürel açıdan önemli bir rol oynamıştır.
Matrakçı Nasuh'un, IV. Murat'ın Irak Seferi sırasında yaptığı Seyitgazi minyatürü, bu dönemin sanatsal ve kültürel önemini vurgular. Seyitgazi, Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı dönemlerinde yapılan eklemeler ve tamiratlarla bir tarih kitabı gibi izler taşır. Bu kutsal mekan, sadece dini bir öneme sahip olmanın ötesinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun sosyal, kültürel ve sanatsal birikimini yansıtan bir miras olarak günümüze ulaşır.
Efsaneye göre, Hacı Bektaş-ı Veli'nin Seyitgazi'yi ziyaret etmesi, Orhan Gazi'den bu kutsal mekanı imar etmesini talep etmesiyle başlar. Orhan Gazi, bu talebe olumlu yanıt verir ve bin adet ev halkını buraya yerleştirerek Seyitgazi'nin büyümesine katkıda bulunur. Bu olay, Seyitgazi Külliyesi'nin Bektaşiler için önemli bir ziyaretgah haline gelmesine sebep olur. Seyyid Battal Gazi, veli, gazi ve seyit sıfatlarıyla donatılmış bir şahsiyet olarak, her mezhep ve tarikattan Müslümanlar arasında bir birleştirici figür olur.
Seyyid Battal Gazi Külliyesi'nin çeşitli bölümleri, bu kutsal mekanın zengin tarihini ve kültürel dokusunu yansıtan önemli yapılar barındırır.
Zikir Odası: Genç dervişlerin bir araya gelip sabaha kadar zikir yaptıkları bu mekan, 1511 yılında inşa edilmiştir. Zikir, manevi bir birleşme ve ibadet ritüeli olarak, külliyenin önemli bir geleneği haline gelir.
Kırklar Odası: Kırklar Meydanı, adını Hz. Fatıma'nın evinde yapılan geleneksel toplantılardan alır ve Bektaşilerin dinî eğitimi ile bağlantılıdır. Bu mekan, külliyenin öğretim ve topluluk bir araya gelme fonksiyonunu taşır.
Halife Meydanı: Ayin-i Cem denilen dinî törenlerin gerçekleştirildiği bu mekan, tarikatın halifesine ait bir post ve tahtın bulunduğu, özel ritüellerin düzenlendiği bir alandır. Halife, bu meydanda oturarak törenleri idare eder ve tarikata ait öğretileri yaymada liderlik yapar.
Ekmek Evi:Külliyenin önemli bir parçası olan Ekmek Evi, iki kubbeli fırını ve ocaklarıyla dikkat çeker. Kubbeli odanın doğu tarafına yerleştirilen fırınlar, külliyenin yapısına estetik bir katkıda bulunur. Kuzeydeki duvarda bulunan ocaklar, sadece pratik bir ihtiyacı değil, aynı zamanda duvar üzerindeki kırmızı renkli yazma ile birleşerek manevi bir atmosfer oluşturur. Yazmada geçen "Muhammed, Kutbü’l-arifin Seyyid Battal Gazi, ya Ali, Allah, Muhammed" ifadeleri, bu mekanın dini bir bağlam içinde kullanıldığını gösterir. Ekmek Evi'nin sadece kubbeli kısmının altında bulunan bodrum, tepenin eğiminden kaynaklanan özel bir tasarım detayıdır ve diğer 15. ve 16. yüzyıl külliyelerinden farklılık gösterir.
Aşevi (İmaret):Seyitgazi Külliyesi'nde bulunan Aşevi, sadece külliyenin sakinlerinin değil, çevredeki yoksul insanların da ihtiyaçlarını karşılayan önemli bir mekandır. Sekiz adet ocağın bulunduğu Aşevi, su kaynatma ve yemek pişirme işlemleri için kullanılır. Kubbe ile örtülü olan bu alan, Yavuz Sultan Selim döneminde inşa edilmiştir ve külliyenin sosyal yardım ve dayanışma misyonunu yansıtır.
Bektaşi Dergâhı:Kanuni Sultan Süleyman döneminde inşa edilen Bektaşi Dergâhı, külliyenin manevi atmosferine katkıda bulunur. Dergâh, tarikatın öğretilerini yaşatan ve dervişlere rehberlik eden bir merkez olarak hizmet verir.
Çoban Baba Türbesi: Seyyid Battal Gazi'nin mezarını bulan ve halk arasında "Kutluca Baba" olarak bilinen kişinin hikayesini içerir. Bu türbe, manevi bir atmosfer sunan geleneksel bir mimariye sahiptir ve Seyitgazi'nin tarihiyle bütünleşir.
Semahane (Türbedar Odası): Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde mescit olarak inşa edilen Semahane, daha sonra türbedar odası olarak kullanılmıştır. Türbedarlık, o dönemde saygın bir makam olarak kabul edildiği için bu mekan, külliyenin idari yapılanmasına önemli bir katkıda bulunur. Ayrıca, dervişlerin dinî musiki eşliğinde semah döndükleri bir alan olarak Semahane, manevi bir atmosfer sunar.
Çilehane: Allah'a ulaşma yolunda dünyevi arzulardan uzaklaşmayı simgeler. Bu küçük mekan, çile ve cefa çekilen bir alan olarak tasarlanmıştır. Gün ışığı ve aydınlıktan mahrum olan Çilehane, manevi bir yoğunluğa sahip bir mekandır.
