Türkiye'de erişim engelleri ve sosyal medya paylaşımlarına verilen hapis cezaları sebebiyle internet özgürlüğü tehdit altındadır. Freedom House Raporu’na göre Türkiye özgürlük endeksinde 72 ülke arasında 56'ncı sıradadır. ABD merkezli sivil toplum kuruluşu Freedom House, 72 ülkeden 27’sinde çevrimiçi güven koşulları kötüleşirken, 18 ülkede pozitif ilerleme sağlandığını açıklamıştır. Rapor’da, 2024 yılında internetin 19 ülkede “özgür”, 32 ülkede “kısmen özgür”, 21 ülkede ise “özgür olmadığı” yer almıştır. “İnternetin özgür olmadığı ülkeler” kategorisinde yer alan Türkiye, 72 ülke arasında 56’ncı sıradadır.
Freedom House’a göre ülkelerde internete erişim kolaylaşıyor, fakat doğru orantıda baskılar da artıyor. Sosyal medya paylaşımları sebebiyle verilen hapis cezaları, çok sayıda erişim engeli ve içerik kaldırma kararları sebebiyle Türkiye’nin dijital karnesini kötü etkilemektedir. Bu konuda yapılan açıklama önemlidir: “İktidardaki AKP sansür ve gözetimi artıran ve çevrimiçi söylemi suç hâline getiren çeşitli yasaları yürürlüğe koydu. Çevrimiçi trol ağları hükümet yanlısı dezenformasyonu yaymaya devam ederken gazeteciler, aktivistler ve sosyal medya kullanıcıları çevrimiçi içerikleri nedeniyle hukuki suçlamalarla karşı karşıya kalmaya devam etmektedir.” Rapor’da yer alan tespitler şöyledir.
• Temmuz 2023 tarihinde sosyal ağ operatörü X’e reklam yasağı getirilmiştir. Yasak, X’in Türkiye’de yerel bir ofis açması ve yerel bir temsilci atamasının ardından Mayıs 2024’te sona ermiştir.
• Ocak 2024 tarihinde Anayasa Mahkemesi, “kişilik haklarının ihlali” nedeniyle engelleme ve içerik kaldırma kararları vermek için bir yasa maddesini iptal etmiştir. Karar, mevcut rapor dönemi sona ermeden önce yürürlüğe girmemiş, yetkililer önemli erişim engelleri uygulamaya ve içerik kaldırmaya devam etmiştir.
• Aralık 2023 tarihinde 17 sanal özel ağ (VPN) hizmeti mahkeme kararı olmadan engellenerek çevrimiçi medya ortamı daraltılmıştır.
• Mayıs 2024 tarihinde aralarında eski HDP eş Başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın da bulunduğu 20 siyasetçi, 2014 yılına kadar uzanan sosyal medya paylaşımları sebebiyle hapis cezalarına çarptırılmıştır.
Freedom House Türkiye Raportörü Gürkan Özturan’ın bu konudaki tespiti önemlidir: “Türkiye’de hükümetin zorlayıcı yasalar uygulamaya devam ettiğini de belirtmek gerekir. Özellikle seçim dönemlerinde haber platformlarına erişimin engellenmesi ve 1998 yılına kadar uzanan haber içeriklerinin kısıtlanması, LGBTİ+ karakterlerin temsilleri nedeniyle yayın platformlarına verilen cezalar, 17 VPN hizmet sağlayıcısının mahkeme kararı olmaksızın engellenmesi, Kürt siyasetçilere sosyal medya paylaşımları nedeniyle on yıllarca hapis cezaları verilmesi bu dönemin önemli gelişmelerinden sadece bazılarıydı.”
72 ülkenin incelendiği Rapor’da; 27 ülkede koşulların kötüleştiği, 18 ülkede iyileşme sağlandığı yer almıştır. En çok gerileme olan ülke Kırgızistan, en çok ilerleme sağlanan ülke Zambiya olmuştur. Myanmar ve Çin, internet özgürlüğü açısından dünyanın en kötü ülkeleridir. Son 10 yılda ilk kez bir ülke Çin kadar düşük bir puan almıştır. Bunun sebebi, Myanmar’daki askeri darbedir. Myanmar’da 2021 yılında yönetime gelen cunta, muhalefete karşı uyguladığı baskıyla gündeme gelmiştir.
2024, dünyanın seçim yılı olmuştur. Dünya nüfusunun dörtte biri olan 2 milyar kişi seçimlerde oy kullanmıştır. Rapor’un yayımlandığı 16 Ekim 2024 tarihine kadar yapılan seçimler, dijital özgürlükler konusunda ülke karnelerini etkileyen en önemli unsurdur. Bu dönemde ülke çapında seçim yapan ya da seçime hazırlanan 41 ülkeden 25’inde hükümetler, siyasi ve sosyal söylemlere yer veren web sitelerini engellemişler, sosyal medya platformlarına erişimi kısıtlamışlar, internet bağlantısını kesmişlerdir. 41 ülkenin en az 21’nde hükümet yanlısı yorumcular, sürece ilişkin doğru olmayan bilgiler açıklamışlardır.
İktidarlar, seçim dönemleri dışında da çevrimiçi söylemi susturmak için diğer baskı biçimlerine başvurmuşlardır. 56 ülkede internet kullanıcıları siyasi, sosyal veya dini açıklamaları sebebiyle tutuklanmış, 43 ülkede insanlar çevrimiçi faaliyetlerine misilleme olarak fiziksel saldırıya uğramış ya da öldürülmüştür. İhlallerden bazıları silahlı çatışmalar bağlamında gerçekleşmiş, internet tamamen kapatılmış, gazetecilerin haber yapması engellenmiştir.
