"Padişah veya halifelerin; kanunları uygulamayan ve görevlerini kötüye
kullanan devlet adamlarını uyarmak veya tahta çıktıkları zaman devleti adaletle
idare edeceklerini bildirmek için yayınladıkları yazılı emir."
Bütün güzel adet ve gelenekleri, en güzel şekliyle alıp uygulamakla tanınan Osmanlı
hükümdarları da, insanları rahat bir ortamda huzur içinde yaşatmak gayretindeydiler.
Devlet merkezindeki halkın durumunu yakından takibeden Osmanlı sultanları, ülke
büyüyüp merkezden uzak yerlerde karışıklık ve yer yer haksız davranışlar görülmeye
başlayınca, ilgili yerlerin idarecilerine Adaletname adı verilen yazılı belgeler
göndermeye başladılar.
Adaletname üç bölüm halinde hazırlanırdı. Birinci bölümde; şikayetler sıralanır ve
belgenin gayesi belirtilir. İkinci bölümde; şikayetlerin değerlendirilmesi neticesinde
yasaklanan veya serbest bırakılan hareketler zikredilirdi. Üçüncü bölümde; emirlerin
tatbik edilmemesi neticesinde verilecek cezalar yazılırdı. Adaletnameler, kadılar
tarafından şerriye sicillerine işlenirdi ve isteyen herkese ücretsiz bir nüsha verildiği
gibi, herkesin dinleyebileceği bir meydanda okunması mecburiydi. Adaletnamelerde
;beylerbeyi, sancakbeyi, kadı gibi idarecilere, kimseye zulmetmemeleri ve
zulmettirmemeleri emredilirdi. Ayrıca adaletnamelerde belirtilen hükümlerin
uygulanıp uygulanmadığı, merkezden gönderilen müfettişler vasıtasıyla gizlice teftiş
edilirdi.
Adaleti; ülkende yaşayan tüm insanlarına ve zümrelere eşit dağıtabildiğin müddetçe
hükmedebilirsin! Adaletin önünde hiçbir bireyin veya zümrenin üstünlüğü olmadığını
kanıtlayabilirsen kardeşçe yaşamdan söz edebilirsin. Cumhurla, cumhurun başkanının
adalet önünde eşit olduğunu kanıtlayabilirsen adaletten söz edebilirsin. Milletle
milletin vekillerinin adalet önünde eşit muamele görebileceğini bunun aksinin
düşünemeyeceğini gösterebilirsen adaletten söz edebilirsin. Kişiye göre adaletin
olmadığını kanıtlamadıkça adaletten söz edemezsin. Ataların adaleti; ülkesinde
yaşayan azınlıklara bile eşit dağıttığı için altı asır hüküm sürmüştür. Adaleti ülkenin
en ücra köşesindeki insanına yapılan baskılara karşı onu bu baskılara ve yasa dışı
davranışlara karşı koruyabiliyorsan adaletten söz edebilirsin be cancağızlarım.