Cumhuriyet’in 100’uncu yılının neredeyse 80 yılına tanıklık ettim. Son dönemde üç alanla ilgili notlarımı gözden geçiriyor, yeni okumalar yapıyorum: Birincisi  ülkemiz insanının geleceğe güvenle bakmasının gerekçesi olabilecek “birikimlerin” neler olduğunu sorguluyorum. İkincisi, çağdaş refah toplumu yarışında ilk on ülke arasına girmemizi engellediğini düşündüğüm “boşlukları” not ediyorum. Üçüncüsü  de değişen iç ve dış koşulları göz önünde tutarak gelecek yüzyılda  “yeni gündemde” hangi alanlara dikkat edilmesi gerektiğini öngörmeye  çabalıyorum.

Düşündüklerimizi değişik gazete ve dergilerde yayınlıyorum. Özellikle bizim yaşlara yakın olanların bir uyarısını  sizlerle de  paylaşmak isterim: “ Saptamalarında yanılabilme olasılığından çekinmiyor musun?” diyorlar.

Korkaklığın adı olmamalı

Yanılma korkusu “tedbirli”  olmaya  götürür ondan kuşkum yok. Ondan kuşkum yok ama, “korkaklığın adını tedbirli olma”  diye koyarsak, o da tembelliğe, üretken olmamaya iter bizi. Yanılmanın  bizi  “edilgen” bir tavra itmemesi için Mümtaz Zeytinoğlu’nun  sözünü anımsatıyorum. Di Mümtaz Bey’e  yanılma  korkunuzdan  söz etseydiniz, kalın çerçeveli gözlüklerinin ardından gülümseyen  gözlerini size odaklar, “Bana yanılabilme özgürlüğünü veriniz. Bu hakkımı elimden alırsanız, canlılığımı ve diriliğimi yitiririm,” derdi.

Eskişehir Sanayi Odası’nda  çalışırken, Mümtaz Bey’ in yönetim  kuruluna erken geldiği bir gündü. Günlük işlerle ilgili değerlendirmeler yaptıktan sonra, “Biz imalat sanayine odaklıyız, ama bu bize tarım ve hayvancılığı görmezden gelme hakkını vermez. Kalkınmanın bir bütün olduğunu bilerek, ülkemizin kırsal kesiminde ne olup bittiğini analiz eden bir rapor hazırlayabilir miyiz?” dedi.

Görev  anlaşılmıştı; ertesi gün  bir dosya açarak işe  koyuldum. Ankara’da ulaşabildiğim araştırmacı dostlara sordum. En önemli  veri  kaynağının  o zaman istatistikleri yayınlayan resmi kurumun tarımsal yapı verileri  olduğu söylendi.

Bir hafta sonra kalın ciltler halinde bütün ülkeyi kapsayan tarımsal yapı veriler önümdeydi. Veriler en son 1972 yılını yansıtıyordu. Oysa biz 1978’e yaklaşmıştık. Aradaki 5 yılın verilerini nereden bulacağımı sordum. Her il’de ilgili müdürlüklerde yeni verilerin bulunduğunu, valilikten izin alarak onlara erişebileceğim söylendi.

Sorumluluk duygusu gelişmiş insandı

Münir Güney  ilgili bir valiydi. Randevu istedim, gazeteciliğimde yakın ilişkimiz olduğu birbirimizi iyi tanıyorduk. İşim yoksa  hemen beklediğini söyledi. On dakika bile geçmemişti ki, valilik makamında buluştuk, ne yapmak istediğimi kendisine ayrıntılarıyla anlattım. Sorumluluk duygusu yüksek atanmış yerel yöneticilerden biriydi. Notlar aldı, sorular sordu, böyle bir çalışmanın çok yararlı olabileceği değerlendirmesini yaptı.

İlgili bütün müdürlere telefon etti; ellerindeki en yeni verileri benimle paylaşmalarını istedi. İl Tarım Müdürlüğünden Orman Bölge Müdürlüğü’ne, Veteriner Müdürlüğü’nden DSİ Bölge Müdürlüğü’ne dolaşarak verileri derledim

Kısa bir süre sonra elimde 1968-1977 yıllarını kapsayan on yıllık seriler oluştu. Odada çalışan arkadaşların yardımıyla görseller oluşturduk,  değişik grafiklerle çalışmanın ilk aşamasını hazırladım;  Mümtaz Zeytinoğlu’na  odaya geldiğinde, “ Raporun kapağında da yazıyor, bu bir ön-rapor. İnceleyin, ben de üzerinden bir daha geçeceğim, gerekli eklemeleri, çıkarmaları  yaparak son rapor haline getiririz, yayınlarız” dedim. 
Hayvancılıkla ilgili verileri gözden geçirirken, okuduğumuz istatistik bilimi kurallarına uygun olmayan sonuçlar vardı: Hayvan sayısı düzenli biçimde yılda ya yüzde 5, ya da yüzde 10 artıyordu… Tekrar tekrar  rakamları gözden geçirdim, ertesi gün Mümtaz Zeytinoğlu’na telefon ederek  bana  zaman ayırmasını istedim.

ESTON’daki odasında buluştuk… Hayvancılıkla ilgili tablolarda  artış oranlarının  bilime aykırı olduğunu söyledim. Dikkatle tabloları inceledi, grafiklere, diğer görsellere baktı; “Haklısın, neden böyle olduğunu  veri kaynaklarıyla görüşelim” dedi.

Hayvan sayılarını  oldukça ileri yaşlı bir görevliden almıştım. Valiyi ve ilgili müdürü haberdar ettim, sonar görevlinin yanına gittim. Artış oranlarının  istatistik kurallarına uygun olmadığını söyledim. Son derece içten bir yanıt verdi: “ Daha önce  hayvan vergisi vardı; köylerde hayvan sayımı yapılırdı, rakamlar ona göre verilirdi. Çok partili sistem başlayınca  Demokrat Partı  hayvan vergisini kaldırdı. O günden sonra  havalar iyi gittiğinde  yüzde 10, kötü gittiğinde yüzde 5 artırarak enstitüye bildirdik,” dedi.
Veri ivedi sorumuzdur

Hevesle çalıştığım, raporlama tekniklerini kullandığım, sunuma hazır çalışmam birden anlamsız hale geldi. O gün bugündür, Cumhuriyet tarihimizin  en büyük boşluklarından birinin “ sağlıklı ve güvenilir verilerin olmamasıdır” diye düşünürüm, en büyük vatanseverliğin ciddi ve dinamik envanterler yapmak , envanterleri veriye, verileri bilgiye, bilgileri projelere, projeleri  de üretim  tesislerine dönüştürmek olduğunu düşünürüm; düşündüklerimi de sürekli yazarım; yeri geldiğinde de anlatırım. TÜİK’in yaptığı yıllık toplantılara TGS adına Taylan Erten’le  katıldığımızda, açık yürekle gözlemlerimi ve   düşüncelerimi paylaşırım.

Buraya  kadar paylaştığım anıları laf  olsun, torba dolsun diye anlatmadım.  Türkiye genelinde olduğu gibi, Eskişehir özelinde ciddi bir kırsal potansiyellerin araştırılması, bilgiye dayalı  projelerin hazırlanması gerekiyor. Özellikle  “gıda güvenliği ve güvenirliliğinin”  ülkeler için öneminin arttığı bugünlerde, tarım ve hayvancılık sorunlarının nasıl ele alınması gerektiğini de sorgulamalıyız. Bu sorgulamanın nasıl olması gerektiğini  tartışmaya açmak istiyorum. Gelecek yazılarda  bu hayati konu üzerinde durmalıyız.