Yer kürede bir Coğrafya parçasına, orada yaratılan medeniyetlere, yaşayan ulusların geçmişine ve bunları araştıran tarihçilerin emeklerinin sonucu yarattığı arşiv niteliğindeki tüm yapıtlara ezelden ilgi duyarım.
Uzatmayayım, bu ilgi sonucu olsa gerek, ben de “Eskişehir Kent Belleğine” katkı amaçlı söyleşiler yapmaktayım. Benimkisi sadece “nokta kadar” bir katkı! Kısa süre önce edindiğim, Tepebaşı Belediyesi’nin, Sayın Başkan Ahmet Ataç’ın teşvik ve desteği ile bilinen ünlü tarihçilerimizin araştırmalarının sonucu hazırladığı “beş kitabı” incelemeden sevgili meslektaşım Rahmi Emeç’in bunlara ilişkin bir değerlendirmesi ulaştı elime.
Başkan Ataç’a ve kitapları yayıma hazırlayan araştırmacılara teşekkürlerimle, yazının devamını Emeç’e bırakıyorum:
Rahmi Emeç’in özet tanıtımı.
Tarih Vakfı ile Eskişehir Tepebaşı Belediyesinin ortaklaşa çalışması sonucu “Milli Mücadele’de Eskişehir ve 100, Yılında Eskişehir’in Kurtuluşu” projesi kapsamında beş ayrı kitap Tarih Vakfı Yurt Yayınları etiketiyle okurlarla buluşturuldu.
Cumhuriyet kenti olan Eskişehir’le ilgili tarih yazılarının azlığı bilinen bir şeydi ve bu çalışma Ulusal Kurtuluş Mücadelesinde sahne alan Eskişehir’in bir yandan ‘kent hafızasına’ diğer yandan da Cumhuriyet Tarihi’nin bu işgal günlerine aydınlatma çabasına önemli bir katkı sunulmuş oldu.
Tepebaşı Belediye Başkanı Dt. Ahmet Ataç, (Kitaplara yazdığı önsözlerde) Eskişehir halkının Milli Mücadele boyunca bütün gücüyle işgallere karşı örgütlenerek savaşın yükünü omuzladığını ve destansı bir mücadele yürüttüğünü belirterek yapılan çalışmanın “geçmişi hatırlayarak geleceğe uzanmamızı sağlayacağını” belirtiyor.
Tarih Vakfı Başkanı Prof. DR. Mehmet Ö. Alkan da Eskişehir’in kurtuluşunun yalnızca bir şehrin kurtuluşu olmadığını belirterek “Sakarya’dan Dumlupınar’a Mustafa Kemal Paşa’nın komutasındaki savaş, Anadolu’nun kurtuluşu demektir.” Diyor.
***
Her Kitabın yayımlanması, alanında yetkin tarihçiler ve editörlerin yoğun emeğiyle gerçekleştirildi. “100. Yılında Eskişehir’de işgal ve Direniş” ile “Eskişehir’in Kurtuluşu” kitapları Prof. Dr. Kemal Yakut tarafından hazırlandı. İlk kitap, 1918’de Eskişehir’e gelen bir İngiliz subayın hazırladığı bir raporun irdelenmesiyle başlıyor. 22 Ocak 1919’da İngiliz askeri birliklerinin kenti işgali, işgal altı5ndaki kentte İzmir’in işgalinin17 Mayıs 1919’da bir mitingle protesto edilmesi ve Haziran 1919’da ilk silahlı direnişin başlaması konu ediliyor.
İkinci kitapta ise, 26 Ağustos’ta başlayan Büyük Taarruz ve sonrasında Türk Ordusu’nun kente girmesi, Yunan işgalinin sona ermesi ve kurtuluş günü (2Eylül1922) bu kurtuluşa ilişkin izlenimlerle şehrin imarı gibi konular ele alınıyor.
Sol sosyalistlerinin merkezi Eskişehir.
“Milli Mücadelede Eskişehir’de Sol” kitabı da Tarih Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ö. Akalın’ın Editörlüğünde birden fazla tarihçinin bir araya getirilmiş 10 yazısından oluşuyor. Kent tarihine olduğu kadar, Türkiye’ Soluna yön vermiş kimi örgütlenmelerin şekillenmesi , yakın tarihimizde bu alanda okur açısından bilinmeyenlerini bir bütünlük içinde sunmasıyla da önem taşıyor.
Eskişehir özellikle 19 Temmuz 1921’deki Yunan işgaline kadar resmi ya da gayri resmi sol hareketlerin faaliyet alanı olur. 1 Mayıs 1920’de Eskişehir Tepebaşı’nda Başkurt Şerif Manatov, 1 Mayıs’ın anlamı üzerine bir konferans verir.
İstanbul’un işgal edilmesiyle sol ve sosyalist kimi isimler Anadolu’ya geçip, Eskişehir’e gelirler. İstanbul solunun ve Sosyalistlerin etkisini yoğunlaştırdığı bir merkez olur.
Eskişehir, Yeşil Ordu Cemiyeti (resmi) , Türkiye Komünist Fırkası (gizli), Eskişehir Çiftçi Derneği gibi sol örgütlerin kurulduğu bir kent haline gelir.
Ayrıca o dönemlerde İşçi, Yeni Dünya (başlığının altında İslam Bolşevik Gazetesi Yazmaktadır.) ve Arkadaş gibi sol dergi ve gazeteler yayımlanır. İşçi Tiyatrosu kurulup, gösteri ve temsiller verilir. 1 Mayıs Kutlamaları yapılır. Dönemin solcu ve sosyalistlerinin uğrak yeri ve mekanı olur. Ziyatullah Nuşirevan, Edhem Neşat, Arif Oruç, Salih Hocaoğlu, Şeyh Servet Efendi, Şerif Manatov, Çerkez Ethem bunlardan bazılarıdır.
***
Diğer iki kitap Prof. Dr. Mehmet Ö Akalın ve Ayşe Özil’in editörlüğünde yedi araştırmacının yazılarının yer aldığı “Yunan Arşiv Kaynaklarında İşgal Eskişehir’i” ile Doç. Dr. Nurşen Gürboğa ve Prof. Dr. Kemal Yakut’un editörlüğünde hazırlanan 17 araştırmacının yazılarının yer aldığı “Milli Mücadele ve Eskişehir” başlığını taşıyor.
***
Sevgili Emeç’in derlemesi bu kadar. Ben de yeri geldiğinde bu çok önemli araştırma kitaplarından yararlanacağım, bu köşeden okurlarla paylaşacağım kuşkusuz.
